Kekemeliği Tetikleyen Şeyler ve Konuşma Terapisi İçin En İyi Uygulamalar
Dr. Erich Jarvis ve Dr. Andrew Huberman kekemeliğin nedenlerini ve bu karmaşık konuşma bozukluğunun tedavilerini tartışıyor. Kekemeliğe katkıda bulunan nörobiyolojik faktörleri derinlemesine inceliyorlar, bazal ganglionların rolünü ve beyin işlevlerindeki bozulmaların konuşma üretimini nasıl etkileyebileceğini vurguluyorlar..
Kekemelik tedavileri konusunda geliştirilen şeylere gelirsek, aslında SB(zebra ispinozu) kuşlarında kekemeliğe tesadüfen rastladık ve bunun nörobiyolojik temelini anlamaya çalışmak için bu konuda birkaç makale yayımladık. İlk çalışmamız, "bazal gangliya" adı verilen bir beyin bölgesine odaklanıyordu.
Bazal gangliyanın striatum adlı kısmı hareketlerin koordinasyonunda ve hareketlerin nasıl yapılacağını öğrenmede görev alır. Bu bölge kuşlarda konuşmaya benzer bir yolla hasar gördüğünde, kekelemeye başladıklarını gözlemledik. İnsanlardan farklı olarak, kuşların beyni 3-4 ay sonra kendini toparladı. Bunun nedeni, kuş beyinlerinde insan ya da diğer memeli beyinlerinden farklı olarak yeni nöronların oluşmasıdır. Yeni nöronlar doğru aktiviteyi tamamen sağlamakta yeterli olmasa da devreye katıldı ve bu da kuşlardaki kekemeliğe sebep oldu. Ancak onarım gerçekleştiğinde eski şarkı tam anlamıyla geri dönmese de önemli ölçüde iyileşme görüldü. Bu duruma şimdi "nörojenik kekemelik" deniyor.
İnsanlarda da bazal gangliya hasarı veya bazal gangliyada bir bozukluk erken yaşta meydana geldiğinde kekemeliğe yol açabiliyor. Hatta doğuştan kekeme olan kişilerde de sıklıkla bazal gangliyada bir bozulma olduğu düşünülüyor. Bazal gangliyanın konuşma kısmı ile ilgili, çocukluktan kalma kekemelik sorunu yaşayan yetişkinlerin bu kekemeliği yavaş konuşmayı ya da ritim tutarak konuşmayı öğrenme gibi terapilerle iyileştirebileceği düşünülüyor.
Kekemeliği azaltmak için davranışsal terapi ile bunu başarmak mümkün ve mevcut terapilerin çoğunun sensörimotor entegrasyonla, yani duyduklarınızı düşünülmüş ve kontrollü bir şekilde üretmekle ilgisi var. Bu da kekemeliği azaltmada yardımcı oluyor.
Gerçek hayattan birkaç örnek daha var ve bunlardan biri, bazı kişilerin benimle aynı anda cümlemin son kelimesini söylemesi. Bu bazen rahatsız edici olabilir ama bunun konuşma algısının motor teorisi ile ilişkili olduğunu düşünüyorum. Bu teoriye göre, duyduğumuz şeyler konuşma devrelerimizden geçiyor ve bu kasları hafifçe harekete geçiriyor. Böylece, bu kişiler duyduklarını beyinlerinde kelimenin tam anlamıyla algılıyorlar ve hafif bir elektriksel aktiviteyle, farkında olmadan söylediklerime katılıyorlar diyebilirim.
Bu durum, konuşma sırasını senkronize etme ile de ilgili olabilir. Karşılıklı anlaşıldığını onaylamak için cümlemi tamamlamak gibi bir sosyal bağ kurma biçimi ya da kişinin susup kendi sırasını almak istemesi olabilir. Ayrıca, her iki kişinin konuşma ritmine bağlı olarak, aşırı konuşkan birisiyle az konuşkan birisi arasında bu ritim kaybolabilir.
Bir Stanford'daki meslektaşım, kesmenin ilgi göstergesi olduğunu söylüyor; herkesin bu konuda aynı fikirde olduğundan emin değilim ama bunun bağlama bağlı olduğunu düşünüyorum. Bazen sohbetin doğal akışına kapılabiliyorum ve genelde izleyicilerim bana konuklarımı böldüğümü söylüyorlar ama burada konuşma sırasını iyi ayarladığımızı düşünüyorum.
"SB kuşları" ifadesi, muhtemelen kekemelik araştırmalarında kullanılan bir kuş türünü veya belirli bir laboratuvar kuş modelini ifade ediyor. Araştırmalarda sıklıkla zebra ispinozları (zebra finches) gibi ses öğrenme yeteneğine sahip kuş türleri tercih edilir, çünkü bu kuşların ses üretim süreçleri insanlardaki konuşma öğrenme süreçlerine benzer şekilde ilerler. Bu tür kuşlar, kekemelik gibi konuşma bozukluklarının nörobiyolojik temellerini anlamak için model organizmalar olarak kullanılır. "SB" ise belirli bir araştırma laboratuvarında bu kuşlara verilen bir kısaltma ya da özel bir sınıflandırma olabilir.
Eklemeler:
Striatum:
Kekemelik söz konusu olduğunda, konuşma zamanlaması ve ritminin kontrolünde dorsal striatum önemli bir rol oynar. Bu yüzden birçok konuşma terapisti, kekemelere (kekeme Kişiler veya PWS) daha yavaş konuşmalarını önerir. Konuşma hızının yavaşlatılması, konuşmanın bütün bileşenlerini senkronize etmek için gereken zamanlamayı kolaylaştırır. Ancak, yalnızca konuşma hızının yavaşlatılması monoton bir tona, dinleyiciyi yoran bir ritme ve sınırlı perde varyasyonları, yanlış duraklamalar ve konuşmanın yanlış başlatılması gibi diğer ritmik özelliklerin kaybına neden olabilir. Striatumun diğer bölümü olan ventral striatum (nucleus accumbens) ise kaçınma, motivasyon ve ödül mekanizmalarına dahildir. Yani, belirli kelimeler veya seslere karşı kaçınma geliştirdiğinizde, striatumun bu alt bölümü bunu pekiştirmeye devam eder.
Kekemelik yaşayan biriyseniz, striatum burada ana sorumludur. Dorsal bölümü, içsel konuşma zamanlayıcınızın hizalanmasında sorun yaşatırken; ventral bölümü, kekelerken kötü hissetmenize neden olur.
Beyin ve ses telleri üzerinde, özellikle de kekemelik sırasında hangi seslerin yer aldığını anlamak adına çok sayıda araştırma yapılmıştır. Kısmen karmaşık olsa da, iyi haber şu: Beyindeki, özellikle de striatumdaki sinir yollarını değiştirme yöntemleri vardır. Nöroplastisite alanı, pratik yapmanın mükemmelleştirdiğini öne sürer. Ne çalışmamız gerektiğini bilirsek, beynin belirli merkezlerini hedefleyip daha akıcı konuşma elde etmek mümkün hale gelir.
Striatum, Yunan kökenli "çizgili" anlamına gelir – beyaz ve gri maddeyle fiziksel olarak çizgilidir ve konuşma koordinasyonunda oldukça önemli bir yere sahiptir. Beyindeki gri maddeyi değiştirmek nispeten hızlı bir şekilde gerçekleşirken, beyaz madde daha kalıcı değişiklikler için biraz daha dirençlidir. Beyinde, ses tellerinde ve konuşma üretimini en çok etkileyen seslerde neler olduğunu anlamak, konuşma terapilerinin daha hedefe yönelik uygulanmasını ve kekemelik yaşayan kişilerin daha akıcı konuşmasına katkı sağlar.
Striatum bölgesinde, özellikle hareket, ödül sistemi ve öğrenme süreçlerinde etkili olduğu için, çeşitli durumlar ve bozuklukların tedavisinde belirli yöntemler ve ilaçlar kullanılmaktadır.(Erich Reiter)
Striatumun işlevini hedefleyen bazı yöntem ve ilaç seçenekleri şunlardır:
1. İlaç Tedavisi
Dopamin Düzenleyiciler: Striatum, dopaminin yoğun olduğu bir bölgedir ve bu nörotransmitterin dengesizliği hareket ve ruh hali bozukluklarına neden olabilir. L-Dopa, dopamin agonistleri (pramipeksol, ropinirol gibi) veya dopamin antagonistleri (antipsikotikler) belirli hastalıklarda kullanılabilir.(abilify,olanzapin)Antipsikotikler yüksek dopamini bloke edeceği için motor işlevini kötüleştirebilir.Bu her kekemede farklı etki yapar.Kısmi bloke eden antagonistler ilk başta denenmesi gerekiyor Abilify gibi.
Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar): Özellikle kompulsif bozukluklarda ya da Tourette sendromu gibi striatumla bağlantılı durumlarda serotonin dengesini sağlamak için kullanılır.
NMDA Reseptör Antagonistleri: Amantadin gibi NMDA reseptörlerini hedef alan ilaçlar, Huntington hastalığı gibi striatumla ilgili dejeneratif hastalıklarda bazı semptomları hafifletebilir.
Kolinerjik İlaçlar: Bazı distoni (istem dışı kas kasılmaları) vakalarında kullanılan antikolinerjik ilaçlar, striatumun hareket kontrolüne etkisini düzenleyebilir.
2. Fiziksel ve Bilişsel Terapi
Fiziksel Terapi ve Egzersiz: Striatumun motor işlevlerini desteklemek amacıyla özel egzersizler ve fiziksel terapiler, Parkinson veya diğer hareket bozukluklarında fayda sağlar.
Davranışsal Terapi ve Konuşma Terapisi: Striatum kaynaklı motor tikelere veya kekemelik gibi konuşma bozukluklarına yönelik davranışsal terapiler uygulanabilir. Bu yöntemler, hareketleri kontrol altına almak ve striatumun hareket planlama işlevlerini desteklemek için yardımcı olur.
3. Beyin Stimülasyon Teknikleri
Derin Beyin Stimülasyonu (DBS): Parkinson hastalığı veya distoni gibi striatumla bağlantılı ciddi hareket bozukluklarında, belirli beyin bölgelerine elektrik uyarıları gönderilir. DBS, motor semptomları kontrol etmek için umut verici bir yöntemdir.
Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS): Striatum işlevleriyle ilişkili bazı nörolojik ve psikiyatrik durumlarda, beyin uyarımı sağlayarak dopamin salınımını artırmak veya motor kontrolü sağlamak amacıyla uygulanabilir.
Bu tedaviler, striatumla ilişkili hastalıkların tipine ve şiddetine göre değişiklik gösterir, bu yüzden hangi yöntemin veya ilacın kullanılacağı konusunda doktor kontrolü önemlidir.
4. GABA striatumda etkili olabilir çünkü striatum, motor kontrol ve öğrenme gibi işlevlerde rol alan, bazal ganglion sistemine bağlı bir beyin bölgesidir ve burada GABA, dopaminle birlikte dengeleyici bir etki gösterir. Striatumun çalışmasında GABA, motor hareketleri inhibe edici bir rol oynayarak aşırı aktif hareketleri dengeler ve normal işleyişin sağlanmasına yardımcı olur.
GABA reseptörlerini etkileyen ilaçlar, striatumun işlevini modüle etmek için kullanılabilir. Özellikle GABA-agonist ilaçlar (benzodiazepinler gibi - diazepam,klonazepam), striatumda GABA aktivitesini artırarak aşırı aktiviteyi baskılayabilir ve bu da motor kontrol sorunlarını azaltmaya yardımcı olabilir. Bu mekanizmalar, özellikle Tourette sendromu, tik bozuklukları ve bazı hareket bozukluklarının tedavisinde araştırılmaktadır.
5. Diyet ve Beslenme Destekleri
Omega-3 Yağ Asitleri ve B1(tiamin hci),B12, B6 gibi B vitaminleri, nörolojik sağlığı destekleyebilir. Bu besin takviyeleri, bazal ganglion ve genel beyin sağlığı için faydalı olabilir.B12 kullanan bazı kekemelerde(yüksek doz)kekemeliklerini kötüleştirdiği görüşü vardır.Diğer vitaminler de dahil.Dolayısıyla denenmesi gerekiyor.
6. Nöroplastisiteyi Destekleyen Egzersizler
Zihinsel egzersizler, bazal ganglionun öğrenme ve hafıza ile ilgili işlevlerini iyileştirebilir. Örneğin, ritim tutma, denge ve koordinasyon egzersizleri gibi aktiviteler nöroplastisiteyi destekler.
Çeviride hatalar olabilir.
Doktor kontrolü olmadan herhangi bir ilaç,takviye kullanmayınız.